สระยายโสมวิทยา ...ธรรมสะท้อนแสงแห่งท้องทุ่งสุพรรณ

วิชญะ  คุรุพิทักษ์ : เรื่อง / Fadhill Creative Studio  : ภาพ

เสียงสวดสรภัญญะบูชาพระรัตนตรัยในพระพุทธศาสนาดังมาแต่ไกล เมื่อมองผ่านรั้วโรงเรียนเข้า พบคณะครูโรงเรียน นักเรียนนั่งเรียบร้อย เสื้อขาวสำหรับใส่วันพระใส่มาอย่างพร้อมเพรียง

เสื้อสีขาวตัดพื้นหญ้าสีเขียวเย็นตา ...ผสานแสงระยับของน้ำค้างกระทบเหลี่ยมของแสงแดดยามเช้า สะท้อนราวเกล็ดแก้ว
คณะผู้เขียนงเราก้าวลงมาได้สัมผัสลมเย็นต้นฤดูหนาว ก่อนจะสืบความเป็นไปของโรงเรียนที่สอนศิษย์ให้สนใจใฝ่ธรรม 

การเดินมาที่นี่ใช้เวลาชั่วโมงกว่า ๆ ด้วยระยะประมาณ 100 กิโลเมตร  ก็มาถึง โรงเรียนสระยายโสมวิทยา อำเภออู่ทอง  จังหวัดสุพรรณบุรี

เกียรติคุณของ “โรงเรียนสระยายโสมวิทยา” ที่นี่คือเป็นโรงเรียน 1 ใน 27 โรงเรียนทั่วประเทศที่ได้รับรางวัลโรงเรียนวิถีพุทธพระราชทาน รุ่นที่ 1 จากสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี

ส่งเสริมการสอนตามแนววิถีพุทธมาร่วม 30 ปี

บุคคลในท้องถิ่นและเป็นครูมาร่วม 40 ปี อย่าง ครูรักดี สามงามน้อย ครูชำนาญการพิเศษ สาระการเรียนรู้ภาษาไทย ดูจะเป็นครูที่ย้อนปูมหลังของความสำเร็จในวันนี้ได้ดี

 ดร.ศรายุทธ  รัตนปัญญา ผู้อำนวยการโรงเรียนสระยายโสมวิทยา 

“...เราสอนคุณธรรมจริยธรรมเมื่อปี 2530 กว่า ๆ ในปีนั้นเราเริ่มเข้าค่ายพุทธบุตรเป็นค่ายเล็ก ๆ ซึ่งไม่ได้ลงทุน ก็ขอเรียนผู้ปกครองนำไข่คนละ 2 ใบ เราก็ดำเนินการ ขณะนั้น สพฐ. ยังไม่ได้ดำเนินการวิถีพุทธเลย แล้วเราก็ดำเนินจากปีนั้นจนถึงปีนี้ เป็นการเข้าค่ายพุทธธรรมที่ส่งเสริมจริยธรรมของเด็กอย่างยั่งยืน”

นั่นก็แสดงถึงความเอาใจใส่ของครูที่มีต่อศิษย์ ในโรงเรียนจนเมื่อมีเกณฑ์รางวัลต่างเข้ามาก็สามารถนำไปปรับได้อย่างกลมกลืน

“...คิดว่า เรามาจากความยั่งยืนที่เราสะสมมาเรื่อย ๆ เราใช้ระยะเวลาบ่มเพาะเด็กให้เป็นต้นกล้าที่แข็งแรง แล้วก็ให้ร่วมเงากับสังคมได้ แบบต่อเนื่องไม่ทิ้งช่วงจากรุ่นหนึ่ง สู่รุ่นหนึ่ง โดยที่เราไม่เคยละเลยเราดูแลยังใกล้ชิด น่าจะเป็นสาเหตุสำคัญที่ทำให้เราได้รับรางวัลโรงเรียนวิถีพุทธพระราชทาน”

ด้าน ดร.ศรายุทธ  รัตนปัญญา ผู้อำนวยการโรงเรียนสระยายโสมวิทยา ฐานะผู้บริหาร มองภาพย้อนอดีตดูยกความดีให้แก่ผู้บริหาร และคณะครูอาจารย์

“โรงเรียนนี้ ถือเป็นเป็นโรงเรียนมัธยมศึกษาประจำตำบล ขนาดกลาง สังกัด สพม.เขต 9  เป็นโรงเรียนประจำตำบลอู่ทอง 
...บริบทของโรงเรียนสระยายโสมวิทยา ที่ผ่านมา 10 กว่าปีที่ผ่านมา ในการพัฒนาโรงเรียนส่วนใหญ่แล้วจุดเน้นของโรงเรียนอยู่ที่คุณธรรมจริยธรรม เพราะเท่าที่ผ่านมาโรงเรียนได้ประกวดรางวัล ที่เป็นรางวัลคุณธรรมจริยธรรมโดยเฉพาะเรื่องของพระพุทธศาสนาได้รางวลเสาเสมานะครับ ถึง 4 เสาด้วยกัน โดยได้รับจากสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา สยามบรมราชกุมารี ซึ่งเป็นรางวัลสูงสุดของโรงเรียน 
และเท่าที่ผ่านมาผู้บริหารการศึกษาหลาย ๆ ท่านนี่ ได้ส่งเสริมคุณธรรม จริยธรรมเป็นอย่างดี 
การส่งผลงานเพื่อเสนอชื่อเข้าประกวดโรงเรียนวิถีพุทธ ไม่ยากเพราะที่นี่มีต้นทุนที่ดี ตัวผู้เรียนเอง คุณครูเขาสอนเรื่องคุณคุณธรรมจริยธรรมอยู่แล้วเรื่องของโรงเรียนวิถีพุทธ ซึ่งโรงเรียนพัฒนามาแล้วเกือบ 15 ปี" 

โรงเรียนวิถีพุทธพระราชทาน รางวัลที่ได้มา แม้จะมีทุนเดิมอยู่แล้วแต่การนำหลักบริหารมาจัด ผู้อำนวยโรงเรียนท่านนี้ก็มีส่วน
“โรงเรียนก้าวจากโรงเรียนวิถีพุทธเป็นโรงเรียนวิถีพุทธชั้นนำ แล้วก็นำเข้าสู่โรงเรียนวิถีพุทธพระราชทาน ซึ่งปีนี้เป็นปีแรก โรงเรียนเราก็เลยส่งเข้าประกวด เราก็มาศึกษาเรื่องของตัวชี้วัด แล้วมาพัฒนาเป็นโมเดล ซึ่งมีรูปแบบของการพัฒนาโรงเรียนวิถีพุทธพระราชทาน โดยสร้างจากกิจกรรมการเรียนรู้ของคุณครูแล้วก็นักเรียน ออกแบบกิจกรรมแล้วส่งเข้าประเมิน โดยวิธีการคือเราออกแบบเป็นรูปเล่ม แล้วมาพัฒนาเป็นกิจกรรม input / process / output นำเสนอให้กับคณะกรรมการประเมิน ให้คณะกรรมการประเมินวิถีพุทธในรอบแรก...”

หลักไตรสิกชาบูรณาการร่วมเศรษฐกิจพอเพียง

หลักคุณธรรมทางพุทธศาสนาที่นำมาใช้ที่นี่ ก็แนวนโยบายที่เขาบริหารจัดการ
"ผมได้บริหาร จัดการ คือ ทำอย่างไรที่จะสร้างเสริมคุณธรรมจริยธรรมนี่ พร้อมกับการกระบวนการเรียนรู้ที่ยังไม่มีคุณภาพให้เด็ก ๆ ของเรา ซึ่งเราได้วางแผนดำเนินการ พัฒนาเป็นโมเดล การพัฒนาคุณธรรมจริยธรรม ของนักเรียนมีทั้งหมด 32 กิจกรรรม 
ส่วนที่ผมได้เติมเต็มขึ้นมาคือ เราได้บูรณาการในหลักของพระองค์ท่านคือ หลัก 3 ห่วง 2 เงื่อนไข  บูรณาการกับหลักไตรสิกขาเข้ามาเป็นกิจกรรมที่เสริมสร้างเรื่องของคุณลักษณะที่พึงประสงค์ โดยเฉพาะอย่างยิ่งหลักของไตรสิกขา ศีล  สมาธิ  ปัญญา 
เราบูรณาการ หลัก 3 ห่วง 2 เงื่อนไข ของเศรษฐกิจพอเพียงด้วยกัน ผานกิจกรรมหลาย ๆ กิจกรรมให้กับนักเรียนของเรา"
หลัก 3 ห่วง 2 เงื่อนไข คือ  3 ห่วง คือทางสายกลาง ประกอบไปด้วย ดังนี้
ห่วงที่ 1 คือ พอประมาณ หมายถึง พอประมาณในทุกอย่าง ความพอดีไม่มากหรือว่าน้อยจนเกินไปโดยต้องไม่เบียดเบียนตนเอง หรือผู้อื่นให้เดือดร้อน  ห่วงที่ 2 คือ มีเหตุผล หมายถึง การตัดสินใจเกี่ยวกับระดับของความพอเพียงนั้น จะต้องเป็นไปอย่างมีเหตุผลโดยพิจารณาจากเหตุปัจจัยที่เกี่ยวข้อง ตลอดจนคำนึงถึงผลที่คาดว่าจะเกิดขึ้นจากการกระทำนั้นๆ อย่างรอบคอบ  ห่วงที่ 3 คือ มีภูมิคุ้มกันที่ดีในตัวเอง หมายถึง การเตรียมตัวให้พร้อมรับผลกระทบและการเปลี่ยนแปลงด้านการต่างๆ ที่จะเกิดขึ้นโดยคำนึงถึงความเป็นไปได้ของสถานการณ์ต่างๆ ที่คาดว่าจะเกิดขึ้นในอนาคตทั้งใกล้และไกล
ส่วน 2 เงื่อนไข ตามแนวเศรษฐกิจพอเพียง ได้แก่  เงื่อนไขที่ 1 เงื่อนไขความรู้ คือ มีความรอบรู้เกี่ยวกับ วิชาการต่างๆที่เกี่ยวข้องอย่างรอบด้าน ความรอบคอบที่จะนำความรู้เหล่านั้นมาพิจารณาให้เชื่อมโยงกัน เพื่อประกอบการ วางแผน และความระมัดระวังในขั้นตอนปฏิบัติ คุณธรรมประกอบด้วย มีความตระหนักในคุณธรรม มีความซื่อสัตย์สุจริต และมีความอดทน มีความเพียร ใช้สติปัญญาในการดำเนินชีวิต  เงื่อนไขที่ 2 เงื่อนไขคุณธรรม คือ มีความตระหนักในคุณธรรม มีความซื่อสัตย์สุจริตและมีความอดทน มีความเพียร ใช้สติปัญญาในการดำเนินชีวิต”
ผู้บริหารท่านกล่าวพร้อมย้ำแนวทางการทำงานให้สำเร็จ
“แนวทางในการจัดกิจกรรมเสริมสร้างให้เป็นโรงเรียนพระราชทานสิ่งสำคัญที่สุดคือ การพัฒนาโรงเรียนให้เกิดความยั่งยืน โดยเฉพาะอาจจะเกิดจากจุดเล็ก ๆ โดยเฉพาะอย่างยิ่ง ตัวบุคคลากรคือคุณครูของเรา ต้องให้ท่านยอมรับให้ได้ว่าการใช้หลักธรรมมะหลักสามห่วง 2 เงื่อนไข หลักเศรษฐกิจพอเพียง หลักไตรสกขา ศีล สมาธิ ปัญญา ตัวคุณครูเอง ต้องเป็นแบบอย่างที่ดีเป็นตัวเอง่าให้เด็ก
ส่วนที่ 2 คือการปลูกฝังให้เด็กนักเรียน พัฒนาคุณธรรม จริยธรรม เริ่มจากจุดเล็ก ๆ พัฒนาขึ้นมา แล้วก็ส่วนที่ 3 คือ แผนการจัดการเรียนรู้ต่าง ๆ หรือวิชาที่สอนควรสอดแทรกเรื่องจริยธรรม คุณธรรม โดยเฉพาะอย่างยิ่ง ภาพข่าว หรือเหตุการณ์ในชีวิตประจำวันมายกตัวอย่างห้เด็กดูว่า เราจะมีสมาธิมีภูมิคุ้มกันที่ดีอย่างไรในการที่จะดพัฒนาตัวเอง ให้มีทักษะชีวิตที่จะก้าวไกล ก้าวไปสู่ผู้ใหญ่ที่ดีในอนาคตได้ เพราะฉะนันโณงเรียนวิถีพุทธพยายามจะพัฒนา”
ฝากคุณครูทุกท่านเลยว่าเราควรพัฒนาบุคคล ผู้เรียน และชุมชน โครงการบวรบ้านโครงการบวร บ้านวัดโรงเรียน จะเป็นพื้นฐานของโครงการโรงเรียนโรงเรีบนวิถีพุทธ”

คุณลักษณะนักเรียนเด็กโรงเรียนวิถีพุทธ

...จะอย่างไรก็ตามคุณลักษณะของนักเรียนที่จบการศึกษาจากที่นี่ไปแล้วเป็นอย่างไรย่อม ส่งผลกระทบต่อสังคมโดยรวมมากกว่า

ครูรักดี สามงามน้อย

ครูฝ่ายปกครอง และสอนภาษาไทยอย่าง ครูรักดี สามงามน้อย มั่นใจกับผลิตผลจากที่นี่
“...นักเรียนโรงเรียนสระยายโสมวิทยา จะเป็นเด็กที่ไม่ก้าวร้าว เป็นเด็กที่รู้จัก รู้คิด รู้ทำ บางเรื่องก็อาจจะประพฤติไปตามกระแสบ้าง แต่ท้ายที่สุดแล้วสิ่งที่เราปลูกฝังเอาไว้จะทำให้เขาคิดได้  แล้ววันหนึ่งที่สิ่งเราทำอยู่ทุกวันนี้ ที่เราสะสมไว้ที่นี่ กับเด็กที่เราเรียน 3 ปี 6 ปี ที่นี่เขาจะเป็นเด็กที่ไม่เป็นปัญหาสังคม
ตลอดระยะเวลาที่อยู่ที่นี่จะเกี่ยวข้องกับเด็กค่อนข้างมาก แล้วเด็กที่เราดูแลจะบอกว่าอยู่ภาวะพฤติกรรมเสี่ยงที่อาจารย์บางท่านส่ายหน้า เราก็จะเอาเขามาดูแลของตัวเองและจะดูแลเขาไปจนจบหลักสูตรก็คือ 3 ปี เช่น เป็นที่ปรึกษาเขา ม. 4 ก็จะดูแล 4-5-6  แต่จะดูห้องที่เป็นกลุ่มเสี่ยงสูงแล้วก็จะดูแลเขาด้วยใจ เราเลี้ยงเขาด้วยความเข้าใจ พูดเขาด้วยเหตุและผล ต้องใช้ศิลปะในการดูแลอย่างมากทั้งศิลป์และศาสตร์ ทั้งไม้อ่อนไม้แข็ง ทุกรูปแบบค่ะ 
ท้ายที่สุดก็จะได้หัวใจของเขา
ถือว่าโรงเรียนเราเป็นโรงเรียนวิถีพุทธที่ยั่งยืน เราไม่ได้เป็นคนเดียว เราไม่ได้เป็นทีมเดียว แต่เราเป็นทั้งโรงเรียน”
ทั้งนี้คณาจารย์เป็นส่วนสำคัญของความสำเร็จ ด้วยวัฒนธรรมองค์กร “ระบบพี่ ระบบน้อง”
“...ที่นี่มีวัฒนธรรมอย่างหนึ่งว่าเรามีระบบพี่ ระบบน้อง ครูของเราไม่เคยเป็นกลุ่มก้อน ครูของเราไม่เคยแตกแยกแยกเป็นกลุ่มเล็กกลุ่มน้อย เราจะเป็นพลังกลุ่มเดียว แล้ววัฒนธรรมของเราก็คือว่าน้อย ต้องเคารพพี่  ฟังพี่ในการที่จะชี้แนะ ให้คำแนะนำถ้ามีปัญหาอะไรเราคุยกัน เราไม่เคยใช้อารมณ์ในการตัดสินปัญหา สิ่งเหล่านี้จะเป็นต้นแบบที่ให้นักเรียนเห็น แล้วนัดเรียนก็ไปปฏิบัติตาม เรามีเหตุทะเลาะวิวาทน้อยมาก ๆ เลย ในโรงเรียนของเรา”

สำหรับผู้บริหารแม้จะเพิ่มรับตำแหน่งได้ปีกว่าก็ภูมิใจกับนักเรียนที่เป็นผลิตผลจากที่นี่

“อัตตลักษณ์ของเด็กที่นี่ คิดว่าเป็นไปตามที่เราพึงปรารถนา โดยเฉพาะเรื่องคุณคุณธรรมจริยธรรมเท่าที่ผ่านมาจะเห็นได้ว่าเด็กของเรามีความรับผิดชอบสูงมาก ทุกเช้าจะเห็นว่าเด็กจะมารับผิดชอบโซนพื้นที่ทำความสะอาด เรื่องของการเข้าแถว เคารพธงชาติเรื่องเข้าแถวมีวินัยนี่ถือว่า มีส่วนสำคัญอย่างยิ่ง

...อีกส่วนหนึ่งที่สำคัญที่สุดคือการที่จะนำองค์ความรู้ต่าง ๆ ของตัวเองที่ได้จากการเรียนรู้ไปปรับใช้ในชีวิตประจำวัน โดยเฉพาะทักษะชีวิต โรงเรียนเราส่งเสริมในด้านนี้มากที่สุด”
คณะของเราเดินทางกลับพร้อม ๆ กับน้อง ๆ นักเรียนเข้าห้องเรียนเสียงครูประจำรายวิชาดังขึ้น เสียงค่อย ๆ เบาลงเมื่อรถเคลื่อนออกจากรั้วโรงเรียน แต่ได้เหลือบเห็นสารความยินดีของท่านพระครูสุวรรณพัฒนคุณ เจ้าอาวาสวัดสระยายโสม ในวารสารใต้ร่มราชพฤกษ์ วารสารประชาสัมพันธ์ของโรงเรียนฯ
“…ความสำเร็จที่ยิ่งใหญ่ที่สุด คือการเอาชนะความชั่วด้วยความดี ชนะความโลภด้วยการให้ ชนะความเกลียดด้วยความรักชนะความคดโกงด้วยความเที่ยงตรง ...ผู้ที่สำเร็จดังกล่าวจะพบความสุขที่ถาวร”
และที่ยังตรึงใจไม่รู้ลืม ณ แสงธรรมแห่งที่ราบลุ่มสุพรรณ.